Κάθε χρόνο την παραμονή της Πρωτοχρονιάς αναβιώνει στην κεντρική πλατεία Βουνακίου της Χίου το έθιμο με τα Πρωτοχρονιάτικα Καραβάκια, που διοργανώνεται από την Περιηγητική Λέσχη Χίου και το Δήμο Χίου. Το έθιμο αυτό ξεκίνησε ως τιμή για τις νίκες του ελληνικού στόλου σε ναυμαχίες κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων, από Χιώτες, Ψαριανούς και Έλληνες της Μικράς Ασίας. Ομάδες ατόμων από διάφορες συνοικίες της πόλης αρκετούς μήνες πριν, προετοιμάζονται γι αυτή τη μέρα και κατασκευάζουν με τέχνη και μεράκι εμπορικά και πολεμικά πλοία 5,5 μέτρων σύμφωνα με τους κανονισμούς. Κάθε ομάδα παρουσιάζει το καραβάκι της, στο οποίο έχει δώσει ένα όνομα και στη συνέχεια τραγουδάει με τη συνοδεία της τραμπούκας (χιώτικο όργανο) ή κάποιες φορές και άλλων οργάνων, παινέματα, κάλαντα που δίνουν ευχές για το νέο έτος και σατιρίζουν πολλές φορές τα πολιτικά δρώμενα της περιοχής. Στο τέλος η καλύτερη ομάδα με το καλύτερο καραβάκι και τα καλύτερα παινέματα βραβεύεται με χρηματικό έπαθλο και στη συνέχεια κάνει περιφορά το καραβάκι της στις γειτονιές της Χίου τραγουδώντας τα παινέματα. Κάθε χρόνο συμμετέχουν όλο και περισσότερες ομάδες για τις οποίες σημασία έχει η συμμετοχή και η διατήρηση αυτού του εθίμου και όχι το έπαθλο
Η ιστορία της ενορίας Παναγίας Τρουλλωτής
Η ιστορία μας ξεκινάει περι τα 1955 περίπου, οταν 2 μεγάλες ενορίες αγιοβασιλιάτικων καραβακιών ξεκίνησαν να ανταγωνίζονται η μιά την άλλη, μιλάμε για τις ενορίες της Παναγίας Τουρλωτής και του Αγίου Γεωργίου απο το Φρούριο (Κάστρο).Τα πρώτα πλοία κατασκευαζόταν απο τα ίδια τα παιδιά της ενορίας μας, και τα συνηθισνένα υλικά της εποχής εκείνης, ήταν, Χαρτί και λαμαρίνα....
Η κατασκεύη αυτη για να απωπερατωθεί, χρειαζόταν 1-4 εβδομάδες καθημερινής δουλειάς. Απαράβατος κανόνας στο καραβάκι να υπήρχε κανονάκι και σφυρίκτρα.
Το κανονάκι ήταν αυτοσχέδιο μπροστογεμές και στο πίσω μέρος του, υπήρχε μια μικρή τρύπα, οπου τοποθετούνταν το φυτίλι οπου και αυτό ήταν αυτοσχέδιο.
Συνήθως τα γεμίσματα ή αλλιώς οι κανονιές ήταν απο χαρτί ή απο στουπί.
Βάζοντας αρχικά λιγο μπαρούτι (μάυρο) στο κανονάκι, γέμιζες με χαρτί ή στουπί τον υπόλοιπο χώρο μέσα στο κανονάκι και στο τέλος το χτύπαγες με μία ματσόλα, για να σφύξει καλα το στουπί μέσα στο κανονάκι. Τέλος έβαζες το φυτίλι στην τρύπα και βάζοντας φωτιά, το κανονάκι έκανε τρομερό θόρυβο. Οι κατασκευαστές τότε, έπρεπε να φτίαξουν τόσο καλή κατασκεύση που θα τους εξασφάλιζε, οτι το υπόλοιπο καραβάκι θα έμενε απήραχτο κατα την κανονιά που θα έπεφτε. Πολλές φορές έφευγαν απο πάνω στο καραβάκι, πολλά στολίδια και εξαρτήματα....
Το δέυτερο μεγάλο εξάρτημα και εξίσου σημαντικό, ήταν η σφυρίκτρα...
Μιά ιδιαίτερα επίπονη και πολύ «μερακλίδικη» κατασκεύη.
Η σφυρίκτρα, ήταν απο μια σωλήνα οπου στο τέλος γινόταν λεπτή και συνήθως αφηνε στα άκρα της και στα πλάγια μικρες τρύπες.
Κύριο μέσο τροφοδοσίας ήταν ο ατμός. Ετσι λοιπόν οι κατασκευαστές έφτιαχναν ενα χώρο, που τον ονόμαζαν καζάνι. Ηταν ενα κυβισμένο δοχείο, οπου υπήρχε νερό μεσα και βάζοντας φωτία στο κατω μέρος του δοχείου, το νερό έβραζε σε καποια στιγμή....
Οι ατμοί στο εσωτερικό του αρχιζαν να δημιουργούν μιά κορεσμένη ατμοσφαιρα, που στο τέλος δημιουργούσε πίεση. Αυτήν την πίεση, την ήλεγχαν με μία στρόφιγγα νερού, οπου διοχετευόταν με μια σωλήνα στην καμινάδα. Δηλάδή στην σφυρίκτρα. Ετσι, περνώντας ο ατμός με πίεση δημιουργούσε τον ήχο. Τόσο ποιό πολύ πίεση, τόσο ποιό μεγάλος και δυνατός ήταν ο ήχος.
Υπήρχαν όμως και ατυχήματα, γιατί πολλές φορές οι κατασκεύες δέν ηταν καλές, με αποτέλεσμα, να έπιαναν φωτιά τα ίδια τα καραβάκια.
Τα υλικά όπως αναφέραμε παραπάνω, ήταν συνήθως απο λαμαρίνα και ξύλα για σκαρί. Αρχικά έπρεπε να φτάξεις τα λεγόμενα ψαροκόκαλα, δηλαδή την κύρια ραχοκοκαλιά του πλοίου. Επειτα εκεί πανω τοποθετούσαν την λαμαρίνα και έντυναν τον εξωτερικό του χώρο με αυτήν. Για το δέσιμο και την τοποθέτηση της λαμαρίνας, χρησιμοποιούσαν καρφιά διαφόρων μεγεθών. Στο εσωτερικό χώρο του κουφαριού, έβαζαν το καζανάκι για την σφυρίκτρα.
Στο επάνω μέρος του πλοίου, η λεγόμενη κουβέρτα, τοποθετούσαν το κομοθέσιο και όλα τα άλλα εξαρτήματα που χρειάζόταν ανάλογα τον τύπο του πλοίου.
Οι ποιό συνηθισμένοι τύποι πλοίων ήταν, τα πολεμικά.
Αργότερα Φτιάξαμε το πρώτο μας Εμπορικό πλοίο. Κατασκεύη του Ιάκωβου Σκανδάλη, που σημιώνουμε οτι υπάρχει ακόμα.
Επειτα με τα χρόνια, τα υλικά άλλαξαν και απο λαμαρίνα, πήγαμε στο κόντρα-πλακέ. Οι κατασκεύες έγιναν ακόμα καλύτερες και προστέθηκαν φώτα και μπαταρία, αντικαθιστώντας το καζανάκι. Ηλεκτρικες σφυρίκτρες, και πολύ αργότερα τηλεκατευθηνόμενα κανόνια, πηδάλια, προπέλες πήραν μέρος στις κατασκεύες μας. Ολα αυτά πάντα φτιαγμένα στο χέρι και με μπόλικο μεράκι.
Μέχρι και ένα πλοίο μας το Παναγία Τουρλωτή ΙΙ κολύμπησε μόνο του στο λιμάνι της Χίου και μάλιστα χώρις την βοήθεια ανθρώπου. Ολα αυτόματα.
Το έθιμο αυτό ήταν και θα είναι για την ενορία μας, σταθμός. Με αυτό μεγαλώσαμε, με αυτό γίναμε αντρες και αυτό είναι το καμάρι μας. Αλλωστε η ιστορία και η προσφορά της ενορίας μας στο έθιμο έιναι μεγάλη. Υπήρξαν χρονιές που κατεβάζαμε ακόμα και 6 καραβάκια μόνο εμείς σαν ενορία. Δηλαδή έξι διαφορετικά συνεργεία.
Οι βραβέυσεις μας, ατέλειωτες, οι πρωτιές μας ακόμα περισσότερες.
Δυστηχώς δεν έχουμε σίγουρα ντοκουμέντα για τις προηγούμενες χρονιές, οπού σίγουρα υπήρξαν ακόμα αλλες τόσες πρωτιές, αλλά οι πηγές και οι πληροφορίες είναι μή διασταυρωμένες και για τον λόγο αυτό δέν παραθέτουμε χρονολογίες με τις πρωτιές των πλοίων αυτών. Αλλά σίγουρα τα πλοία μας, Βέλος, Ελλη, Κύπρος πήραν την πρώτη θέση, παλαιότερα του 1987.
Ενδεικτικά απο το 1987 έχουμε:
1η θέση – Κοίμηση Ι, πολεμικό (1987)
1η θέση - Κοίμηση ΙΙ, πολεμικό (1988)
1η θέση - Κοίμηση ΙΙΙ, πολεμικό (1989)
1η θέση - Κοίμηση ΙΙΙΙ, πολεμικό (1990)
1η θέση – Μακεδονία, πολεμικό (1991)
1η θέση – Αγία Μαρκέλλα, πολεμικό (1992)
2η θέση - Αγία Μαρκέλλα ΙΙ, πολεμικό (1993)
1η θέση – Παναγία Τουρλωτή, πολεμικό (1994)
2η θέση – Παναγία Τουρλωτή, πολεμικό (1995)
1η θέση – Παναγία Τουρλωτή, Δεξαμενόπλοιο (1996)
1η θέση – Τιτανικός, υπερωκυάνιο (1997)
1η θέση – Κοίμηση, αεροπλανοφόρο (1999)
1η θέση - Αγία Μαρκέλλα liberty (2010)
1η θέση- Νήσος Χίος οχηματαγωγό (2012)
2η θέση- θωρηκτό Yamato (2013)
εκτός διαγωνισμού θωρηκτό Yamato (2014)
εκτός διαγωνισμού θωρηκτό Yamato (2015)
Ακολούθησαν και άλλες κατασκεύες αργότερα, με δεύτερες θέσεις και αυτό δίοτι, υπήρχε τότε μια ακατανόητη έχθρα προς την ενορία μας, να μην βγάζουν τα καραβάκια μας πρώτα και πολλές φορές να τα βγάζουν εκτός συναγωνισμού, και ο λόγος για να δώσουν κίνητρα και σε άλλες ενορίες.... παρόλο που αξίζαμε την πρωτιά, δεν την παίρναμε. Αυτό έγινε με το εμπορικό μας καραβάκι (φορτηγό) Παναγία Τουρλωτή ΙΙ και το ιστιοφόρο καθώς και πολλά άλλα στην συνέχεια.
Επίσης επιγραμματικά αναφέρω οτι εκτός τον παράγοντα βραβεύση, αλλος ένας σημαντικός παράγοντας έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την συνέχεια της παρουσίας μας στο έθιμο αυτό. Ο παράγοντας αυτός ήταν, οι συχνές αλλαγές κανονισμών και η απουσία της διοργανώτριας αρχής στην μεσολάβηση για την διατήρηση του εθίμου. Το γεγονός οτι το συγκεκριμένο έθιμο εγινε πλέον θεσμός στην πλατεία της Χίου, έχασε την αίγλη του, που για χρόνια γινόταν στο Ομήρειο Πνευματικό Κέντρο Χίου με μαγάλη επιτυχία. Η ελειψη χρημάτων καθώς και άλλοι παράγοντες, επαιξαν σημαντικό ρόλο στην μεγάλη αποχή της ενορίας μας για αρκετά χρόνια απο τον διαγωνισμό.
Αργότερα κατεβάσαμε καραβάκια, απο τις νεότερες γενιές, με αρκετές διακρίσεις αλλά χωρίς να γευτούμε την πρωτιά. Και ο λόγος γνωστός, όπως αναφέραμε παραπάνω. Ετσι φθάσαμε σήμερα να διοργανώνεται το έθιμο με την συμμετοχή οχι περισσοτέρων απο 10 καραβακιών καθε φορά. Αντίστοιχα παλαιότερα, στο έθιμο αυτό, συμπεριλαμβανόταν πάνω απο 25-30 καραβάκια στο σύνολο
Η πολυετή ιστορία των αγιωβασιλιατικων καραβακιων της ενορίας Παναγιας Τρουλλωτής γράφτηκε απο τον Παναγιώτη Μπεχλιβάνη.
πηγη panagiatroullwtichios.blogspot
πηγη http://xiosalexcity.webs.com/
