Όπως θα καταλάβετε το θέμα μας δεν θα είναι πως μπορεί κανείς να παρασκευάσει τσίπουρο∙ αν και η γεύση του είναι γνωστή και η αγάπη αρκετών…δεδομένη!

Εκ προοιμίου θα πρέπει να σημειώσω πως δεν γνωρίζω την «επιστημονική» ετυμολόγηση της λέξης, μια και στην αρχαιότητα αυτή ήταν σε προεπιστημονικό στάδιο και ως εκ τούτου δεν υπάρχει η αιτιώδης σχέση σημαίνοντος και σημαινομένου, αλλά το φαινόμενο της «γλωσσογονίας». Επομένως ο Πλάτων στον «Κρατύλο» μπορεί να δημιουργεί λέξεις χωρίς όμως να τις ετυμολογεί παρά μόνο στηριζόμενος σε καθαρά φιλοσοφική μέθοδο, έδιδε την ετυμολογική ερμηνεία στις λέξεις. Ο ίδιος στον «Κρατύλο» (399C) γράφει ότι η λέξη άνθρωπος…αναθρεί α όπωπεν. Και το (Ε.Μ) επεξηγεί: «παρά το άνω θρείν, ήγουν βλέπειν∙ μόνος γαρ των άλλων ζώων ο άνθρωπος άνω βλέπει…ή παρά το δρω το βλέπω, άνδρωπος, και άνθρωπος…ή παρά το έναρθρον έχει την όπα, τουτέστιν την φωνήν». Ο άνθρωπος άνω βλέπει και κατά τον Αριστοτέλη (Περί ζώων πορείας ΙΑ) «…άνθρωπος ορθός, μόνον των ζώων ων, τα σκέλη κατά λόγον έχει, προς τα άνω του σώματος, μέγιστα και ισχυρότερα»*. Στην ίδια λογική κινείται και η λ. Δήμητρα που φαίνεται ότι πήρε το όνομά της για την παροχή τροφής, και ονομάστηκε «Δημήτηρ» (Δη[δωρ.δα] αντί γα + μήτηρ) ως «διδούσα μήτηρ» δηλαδή προσφέροντας ως μήτηρ – μητέρα ή μάτηρ (ρ. μάω∙ επιθυμώ, ζητώ) πρβλ. το σημερινό…βρεφικό «μαμ».

Έχω τη γνώμη λοιπόν (ως μη γλωσσολόγος) πως η κάθε λέξη είναι πλέγμα συνιστωσών που εκπορεύονται από το σύνολο των παραγόντων που προσδιορίζουν τόσο τους λόγους ύπαρξης, όσο και της πορείας τους ιστορικά και εξελικτικά. Και η εξελικτική παράμετρος αναφέρεται στο «αναθρών α όπωπεν» επομένως και στη νοηματική τους παράμετρο. Ως εκ τούτου λοιπόν εκτιμώ πως η γλώσσα δεν είναι υπόθεση μόνο των γλωσσολόγων και δεν αποτελεί σημείο παραχώρησης στο ότι ο «Κρατύλος» αποτελεί μόνο ένα πολύτιμο κείμενο της αρχαίας ελληνικής γραμματείας ως αξιόλογο φιλοσοφικό κείμενο και όχι ως αξιόπιστη πηγή επιστημονικών ετυμολογικών πληροφοριών, αλλά σημαντικό στοιχείο για την κατανόηση της γλώσσας μας. Και επειδή η επιστημονική γλωσσολογία αντιλαμβάνομαι πως απαξιώνει την νοηματική παράμετρο των λέξεων η οποία εκτιμώ πως προσφέρει τα μέγιστα στην νοηματική πλευρά της γλώσσας, αυτή γέρνει μονομερώς και περιπλέκει τα πράγματα στο επίπεδο της πρακτικής αριθμητικής και μακριά από τον φιλοσοφικό στοχασμό, μια και ο εγκέφαλος του ανθρώπου σκάφτεται με λέξεις, σύμφωνα με τον Ευ. Παπανούτσο, και γι’ αυτό εν αρχή είν ο λόγος ως νοητική παράμετρος και όχι ως πρακτική αριθμητική.

Και ο λόγος είναι το σπουδαιότερο απ’ όλα τα πράγματα, αφού και οι σπουδαίοι άνθρωποι χαρακτηρίζονται όχι ως άξιοι χρημάτων αλλά άξιοι λόγου δηλ. αξιόλογοι.

(Αριστοτέλους Ρητορική 1401 α 23,24)

Και επειδή είναι δύσκολο να ξεφύγει κανείς από το…τσίπουρο ιδιαίτερα όταν το αγαπά, να σημειώσουμε πως σε όσα λεξικά έχω ανατρέξει, βρήκα σχεδόν την ίδια ερμηνεία δηλ. στέμφυλον, στεμφυλόπνευμα, ή οινοπνευματώδες ποτό από την απόσταξη συνήθως σταφυλιών ή (ξένη λέξη) ποτόν από απόσταξιν στεμφύλων, στέμφυλα.

Ως προς την ξένη λέξη διαβάζω στα «διαδικτυακά» “Λεξιγνωστικά” ότι (κάποιοι) απλά (θεωρούν τη λέξη) σκοτεινής ετυμολογίας και παρατίθεται η υπόθεση ότι ίσως προέρχεται από το τουρκικό sapre. Ως προς την τουρκική προέλευση της λέξης το τουρκοελληνικό λεξικό FONO YUNANCA standart sӧzlük αναφέρει∙ τσίπουρο (το) sert Yunan rakisi, άρα δεν έχει τουρκική προέλευση παρ’ όλο που χρησιμοποιούνται τρείς λέξεις για να δηλώσουν μία. Αρχίζοντας από την εννοιολογική διάσταση τού sert βλέπουμε πως όποιος πίνει γίνεται ευέξαπτος και εριστικός – σερέτης απ’ όπου προέρχεται και η λ. σέρτικος. Για το Yunan (Γιουνάν, Ιωνία) δεν χρειάζεται εξήγηση, αλλά και η λ. ρακί προέρχ. από το αρχ. ραξ (ιων. ρωξ) δηλ. ρώγα. Επομένως και το τσίπουρο ετυμολογείται από το τσαμπί˃ τσάμπουρο˃ τσίπουρο. Ας συνεχίσουμε όμως με τα «λεξιγνωστικά» Δ. Θ. Μέγα όπου διαβάζουμε: Και εκεί που τόσο εύκολα τα χαρακτηρίζουμε όλα τουρκικά, διαβάζω στο βιβλίο «Μονοξυλίτης ή Μονοξυλίδιον» των Συμεών και Ελένης Οφλίδη, σελ. 156, πως «ο Γαληνός απεδίδου εις σκευασίαν τινά εκ σταφυλών κατασκευασμένην, το «οξυπόριον», δύναμιν τινα διαχεομένην παραχρήμα δια των φλεβών». Πώς αλλιώς θα μπορούσε να γίνει το οξυπόριον στη νεοελληνική αν όχι τσίπουρο; Και η αρθρογράφος συνεχίζει…Παρομοίως το οξυγαρίζω έγινε τσιγαρίζω ενώ στα λεξικά παρουσιάζεται ως πιθανό ηχοποίητο! Το συρίζω έγινε τσιρίζω, το οξυσυρίζω τσιτσιρίζω…δύο λέξεις που εκ του προχείρου, και χωρίς τεκμηρίωση, χαρακτηρίζονται στα λεξικά, τουρκικές.

Και να τελειώσω με τον «καρσιλαμά» που κάποιοι τουρκολάγνοι** χαρακτηρίζουν τη λέξη τουρκική χωρίς αμφιβολία. Όμως, αν και η λέξη «καρσί» εύκολα μπορεί να χαρακτηριστεί τουρκική, ας ερευνήσουμε μήπως αυτή έχει σχέση με το αντικαρεί- αντικρύ (καταντικρύ ˂ κατά- αντικρύ) πρβλ. και τη λαϊκή λέξη κατάντικρα δηλ. ακριβώς απέναντι∙ και για τον λόγο ότι ο καρσιλαμάς είναι αντικριστός χορός. Η λέξη αυτή χρησιμοποιήθηκε από ελληνόφωνους όσο και από τουρκόφωνους ελληνικούς πληθυσμούς. Όσο για την προέλευση της λέξης το παραπάνω τουρκοελληνικό λεξικό απλώς ερμηνεύει απέναντι, δίδει δε και την ερμηνεία∙ κατά, ενάντια.

Όμως με το πρόβλημα της «σωστής» ετυμολόγησης θα επανέλθουμε…

* Στο σημείο αυτό θα αποφύγω να συμμετάσχω σε θεωρίες συνομοσιολογικού χαρακτήρα αν ο άνθρωπος παραμένει «χοϊκός» και έγκλειστος στην ύλη του, στα «υλικά» του, στον υλισμό. Γιατί όντως θα εκφεύγαμε ακόμα και της φιλοσοφικής ετυμολογικής ερμηνείας. Ωστόσο αυτός που ενδιαφέρεται μπορεί να βρει και διαφορετικές ετυμολογήσεις.

** Σημαίνει αυτόν που ενδιαφέρεται κατά παράλογο έως φιλήδονο τρόπο για κάποιους ή για κάτι.

Του Κ. Α. Ναυπλιώτη